De vergeten gave van creativiteit

‘Intuïtie is een bijzondere gave, de rede een ondersteunende dienaar. Tegenwoordig eren we echter de dienaar, maar vergeten we de gave,’ schreef Albert Einstein. Hoe kunnen we in het onderwijs de creativiteit van kinderen weer ruim baan geven?

Onze kinderen hebben creatief onderwijs nodig. Op school moet de aandacht van de ratio verschuiven naar de intuïtie/creativiteit. Dat betekent een radicale verandering in ons denken over het idee ‘school’. Onderwijs gaat dan niet over rationele zaken als een bepaald vakkenpakket, over lesmethodes of over opbrengsten. We willen kinderen verder brengen in hun eigen ontwikkeling en daarom ligt de kern van ons onderwijs in het aansluiten bij de gaven en het denken van kinderen. De ratio is daarbij ondersteunend en moeten we dienend inzetten. Op die manier ontstaat er meer evenwicht tussen de intuïtie/creativiteit en de ratio. Maar hoe doe je dat concreet in je dagelijkse lespraktijk?

Afbeelding: Huidige en gewenste verhouding tussen aandacht voor ratio tegenover intuïtie/creativiteit in het onderwijs (interpretatie van Martine Blonk-Meulenkamp).

Denken als levenshouding

Er is al heel veel geschreven over de intuïtie en het (creatieve) denken van kinderen. Er zijn diverse definities en artikelen (ook op wij-leren.nl) te vinden. Maar wat bedoelen we er precies mee? Als kinderen hun creativiteit goed ontwikkeld hebben, kunnen ze beter informatie verwerven én verwerken. Hun levenshouding is onderzoekend en vragend en dat maakt dat zij met informatie die ze op school opdoen nieuwe concepten, beelden en oplossingen te ontwikkelen. Kinderen met een dergelijke levenshouding zullen bijvoorbeeld nieuwsgierig reageren op een nieuw lesonderwerp. Intuïtief analyseren ze wat ze er al van weten, reflecteren ze daar kritisch op en geven ze dat terug aan de leerkracht. Het mooiste is als ze dan ook een oplossing zoeken door dieper in te gaan op het thema of op zoek te gaan naar creatieve uitwerkingen bij het onderwerp.

Stimuleren van creativiteit

En dat willen we allemaal: leerlingen die zélf nieuwsgierig op zoek gaan naar wat wij rationeel willen bereiken in ons onderwijs. Maar hoe stimuleer je deze levenshouding bij kinderen? Daarvoor moet je als leerkracht bij jezelf beginnen: vind je de ontwikkeling van de intuïtie/creativiteit inderdaad belangrijk voor kinderen (en volwassenen) en ben je bereid daarvoor je onderwijs aan te passen? Onderstaande tips kunnen je dan helpen om dit in praktijk te brengen.

Creativiteit bevorderende factoren

1. Uitnodigend klassenklimaat

Goed functioneren lukt pas als de fysieke componenten in de klas aangenaam en gezond zijn. Denk aan aspecten zoals:

• Temperatuur en zuurstof
• Beweging en ontspanning
• Inspiratie in je lokaal, zodat de omgeving nieuwsgierig maakt. Bijvoorbeeld: lesdoelen met een aantal vragen al bij de inloop zichtbaar maken, zodat kinderen daar direct al over na kunnen denken
• Veiligheid (klassenregels) en respect
• Tevredenheid (maak leren leuk en wees tevreden met het proces, ook als het product wellicht niet is geworden zoals verwacht)

2. Creatieve levenshouding van jou als leerkracht

• Leef creativiteit voor. Vraag je steeds af of je nu rationeel of intuïtief handelt? Doe dat in je lesvoorbereiding, maar ook als je na een lesdag terugblikt op de dag.
• Ga bewust op zoek naar evenwicht tussen sturend werken en durven loslaten/medeonderzoeker zijn
• Geef ruimte aan de mening van kinderen
• Schrap ‘het is nu eenmaal zo’ uit je vocabulaire
• Ga op zoek naar enthousiasme, bij jezelf en bij de kinderen

3. Creativiteitbevorderende leerinhoud en werkvormen

Zet werkvormen in om de creativiteit van kinderen te bevorderen en zorg dat de inhoud van je lessen uitnodigt tot zelfstandig denken. Je kunt daarbij gebruik maken van bijvoorbeeld de Waaier van Bloom, Het grote vindingrijkboek en het boek Hoe bedenk je het?

• Geef denklessen
• Geef gelegenheid tot filosoferen
• Maak kinderen vertrouwd met het bedenken van goede vragen
• Screen je lesinhoud op mogelijkheden om de nieuwsgierigheid te prikkelen en kinderen zelf vragen te laten formuleren

Tot slot

Veel van wat in dit artikel is gezegd is zo oud als het onderwijs zelf. Alleen de kunst is om het daadwerkelijk toe te passen en tegen de heersende onderwijscultuur in te gaan die focus legt op de ratio en de opbrengsten. Er is gelukkig een beginnende positieve omslag te zien in het onderwijs. Dit komt mede door de maatschappij die vraagt om creatieve, flexibele denkers. Ken Robinson zegt het als volgt: ‘Als genoeg mensen bewegen, heb je beweging. En als de beweging genoeg energie heeft, is het een revolutie. En in het onderwijs is dat precies wat we nodig hebben.’ Ik wens je veel plezier bij het stimuleren van de denkvaardigheden van je leerlingen!

Bronnen:

• Robinson, K., Aronica, L. (2015). Creatieve scholen. Een revolutionaire methode over hoe we onze kinderen moeten lesgeven.
• De Bode, J., Nijman, L. (2014). Hoe bedenk je het? Creatief denken in het basisonderwijs
• http://www.sameninontwikkeling.nl/samen-onderzoeken/omgaan-met-verschillen
• Van der Kooij, D. (2013). Het grote vindingrijkboek. Zo leer je kinderen creatief denken!