Eigenaarschap van het leren - 5 tips om hier beter op te oriënteren

Bij ‘eigenaarschap van het leren’ krijgen leerlingen meer zeggenschap, sturing en verantwoordelijkheid over hoe en wat ze leren. Dit levert veel op als het om focus, motivatie en leeropbrengsten gaat. Bovendien ontwikkelt het kind een lerende en kritische werkhouding die past bij de samenleving van nu.
Helaas bestaan er veel misvattingen over eigenaarschap en de mogelijkheden daartoe in het basisonderwijs. De complexiteit wordt vaak onderschat en de mogelijkheid van eigenaarschap bij kinderen soms juist weer overschat. Daardoor lukt het lang niet iedereen om effectief om te gaan met eigenaarschap en valt de motivatie en het leerrendement van leerlingen tegen.
Om je goed te kunnen oriënteren op de manier waarop dat wel kan geef ik de volgende 5 tips.

1. Onderschat niet de complexiteit

In een lijstje van 5 tips klinkt het misschien vreemd, maar een hoger leerrendement bereiken door effectief om te gaan met ‘eigenaarschap’ lukt niet door alleen maar door een lijstje van tips op te volgen. Daarvoor is het veel te complex.

Het onderwijs zal anders vormgegeven moeten worden, leerlingen moeten gefaseerd meerdere vaardigheden aanleren en leerkrachten zullen nieuwe vaardigheden moeten leren beheersen en inzichten opdoen die hun grondhouding verandert.

Waarom het complex is, wordt duidelijk uit bovenstaande afbeelding; Om een leerling eigenaarschap te kunnen geven in zijn leerproces zul je als leerkracht zijn autonome motivatie moeten stimuleren, specifieke 'executieve functies' aan moeten leren en voortdurend (dus ook als hij al voldoende eigenaarschap aan kan) effectieve feedback moeten geven. Bij alle bovengenoemde aspecten moet je ook nog rekening houden met de fase van ontwikkeling waar een leerling zich in bevindt èn met welke verantwoordelijkheid het eigenaarschap betrekking op heeft.
Het is complex, maar wel haalbaar. En als het lukt levert het heel veel op. Laat je daarom begeleiden door goede experts op dit vlak en neem er minstens drie jaar de tijd voor om alles succesvol te implementeren.

2. Ontwikkel een leerlijn door de hele school

Het deel van de hersenen dat een belangrijke rol bij zelfsturing speelt is de frontale cortex. De frontale cortex bepaalt de planning- en controlefuncties en is pas volledig ontwikkeld in de adolescentie. De ontwikkeling begint wel al in de kindertijd en kan van jongs af aan gestimuleerd worden. Om rekening te houden met die ontwikkeling van functies tijdens de basisschoolloopbaan (wat kunnen ze al en wat kan al gestimuleerd/ aangeleerd worden) is het belangrijk om een leerlijn uit te stippelen gedurende de hele basisschoolloopbaan.
Theoretische verdieping in zowel autonome motivatie als executieve functies maakt duidelijk hoe die leerlijn vormgegeven kan worden. Daarnaast zul je per individu moeten blijven monitoren welke begeleiding een kind nodig heeft en wat een kind zelfstandig al kan.

3. Stimuleer de autonome motivatie

Eigenaarschap betekent ruimte geven voor de eigen wil van elk kind. Wanneer een kind geen eigenaarschap wil, ontstaat er dus een vreemd spanningsveld tussen ‘zelf moeten’ en ‘zelf mogen’.

Je kunt een kind niet dwingen eigenaar te worden van zijn eigen leerproces.

Je kunt wel de autonome motivatie van elk kind stimuleren en het inzicht in zijn leerproces vergroten. De kans dat een kind onder de juiste omstandigheden toch groeit naar meer eigenaarschap is dan veel groter.
Elke leerkracht kan leren hoe hij/zij de autonome motivatie van leerlingen kan stimuleren. Dat is een onderwerp apart en heeft minsten twee trainingen en een jaar oefening nodig.

4. Werk aan het ontwikkelen van executieve vaardigheden

De executieve functies worden ook wel regelfuncties van de hersenen genoemd. Die zijn nodig om gedrag te sturen, om zo doelgericht en efficiënt te kunnen handelen. Ik maak hierbij onderscheid in drie groepen executieve functies, namelijk

• die voor een basishouding op school nodig zijn,
• die voor zelfstandig werken nodig zijn en
• die voor eigenaarschap nodig zijn.

Vaak worden voor het verbeteren van executieve functies methoden aangeraden waarin belonen en straffen een prominente rol spelen. Maar dat strookt niet met de andere bouwsteen voor eigenaarschap: autonome motivatie.
Vanuit de wens om eigenaarschap bij leerlingen mogelijk te maken is het belangrijk om met kinderen het gesprek aan te gaan en zichtbaar te maken welke executieve functie nog ontwikkeld zou moeten worden, waarom dat belangrijk is en samen een plan te maken om de betreffende vaardigheden te leren.

5. Integreer eigenaarschap in alle leerprocessen en activiteiten

Leerlingen krijgen pas echt het gevoel dat ze zelf verantwoordelijkheid krijgen voor hun leerproces als dat overal terug komt. Bij alle vakken dus, maar ook bij hun werkhouding (bijv. wat heb je nodig om geconcentreerd te kunnen leren?), sociale omgang (bijv. hoe los je een ruzie op en wat vind je daarbij belangrijk?) en persoonlijke verzorging (bijv. buiten spelen zonder jas mag als je dat zelf verantwoord vindt).
Ik hoop dat de complexiteit je niet ontmoedigt, maar je juist ertoe zet om er werk van te maken.