Optimale tijdstippen voor lesgeven aan vmbo-leerlingen: wat zegt onderzoek?

Geplaatst op 22 augustus 2024

De keuze van lesuren speelt een belangrijke rol in de leerprestaties en het welzijn van VMBO-leerlingen. Onderwijsinstellingen streven ernaar om hun lesroosters zo in te richten dat ze passen bij de behoeften en het ritme van hun leerlingen. Dit artikel verkent hoe verschillende tijdstippen van lesgeven invloed kunnen hebben op VMBO-leerlingen en biedt inzichten over het optimaliseren van lesroosters om de leerresultaten en motivatie te verbeteren.

Het Belang van Lesroosters in het Onderwijs

Lesroosters bepalen niet alleen de structuur van de schooldag, maar ook de effectiviteit van het onderwijs. Onderzoek suggereert dat de timing van lessen invloed heeft op:

• Leerprestaties: Hoe goed leerlingen presteren kan variëren afhankelijk van het tijdstip van de dag waarop ze les krijgen.
• Concentratie en Aandacht: Het vermogen van leerlingen om zich te concentreren en aandachtig deel te nemen aan lessen kan fluctureren gedurende de dag.
• Welzijn en Energie: Het energieniveau en de algehele stemming van leerlingen kunnen de leerervaring beïnvloeden.

Effecten van Tijdstippen op Leerprestaties

1. Ochtendlessen vs. Middaglessen

De timing van de eerste lessen van de dag kan invloed hebben op de prestaties van leerlingen:

• Ochtendlessen: Veel onderzoeken tonen aan dat leerlingen doorgaans meer gefocust en productief zijn tijdens ochtendlessen. Dit komt mogelijk doordat hun energie- en concentratieniveaus in de ochtend het hoogst zijn. Ochtenden kunnen ideaal zijn voor vakken die veel mentale inspanning vereisen, zoals wiskunde of taal.
• Middaglessen: Tegen de middag kan de concentratie en energie van leerlingen afnemen. Middaglessen kunnen effectiever zijn voor praktische vakken of activiteiten die minder zware cognitieve inspanning vereisen. Echter, zonder effectieve strategieën kunnen middaglessen gepaard gaan met verminderde betrokkenheid en prestatie.

2. Effect van Het Circadiaanse Ritme

Het circadiaanse ritme, het interne biologische klok van een persoon, speelt een rol in de optimale tijden voor leren:

• Circadiaanse Cyclus: Jongeren hebben een natuurlijke neiging om later op de dag actiever te zijn. Dit kan betekenen dat leerlingen zich aan het begin van de dag minder alert voelen. Het synchroniseren van belangrijke lessen met de tijden waarop leerlingen hun maximale energie en concentratie hebben, kan helpen bij het verbeteren van leerresultaten.
• Aanpassing van Lesroosters: Onderwijsinstellingen kunnen overwegen om het lesrooster af te stemmen op het circadiaanse ritme van leerlingen door zwaardere vakken later op de dag te plannen.

Voor- en Nadelen van Verschillende Lesroosters

1. Vroeg Beginnen vs. Later Beginnen

Het tijdstip waarop de schooldag begint kan aanzienlijke invloed hebben:

• Vroeg Beginnen: Vroeg beginnen kan bijdragen aan een gestructureerde start van de dag, maar het kan ook leiden tot problemen zoals vermoeidheid en een lagere motivatie, vooral bij adolescenten die van nature later op de dag actief zijn.
• Later Beginnen: Later beginnen kan aansluiten bij de natuurlijke ritmes van adolescenten en hun prestaties verbeteren. Dit kan echter logistieke uitdagingen met zich meebrengen en het kan invloed hebben op buitenschoolse activiteiten en werk.

2. Block Scheduling vs. Traditional Scheduling

• Block Scheduling: Dit schema omvat langere lesblokken met minder vakken per dag. Het kan voordelig zijn voor diepgaand leren en het verminderen van overgangstijd tussen vakken. Het kan echter moeilijk zijn voor leerlingen die moeite hebben met langdurige concentratie.
• Traditional Scheduling: Dit schema verdeelt de dag in kortere lesperioden met meerdere vakken per dag. Dit kan helpen om de aandacht vast te houden en zorgt voor een variëteit in de activiteiten gedurende de dag. Echter, het kan leiden tot fragmentatie van leren en hogere overgangskosten tussen vakken.

Praktische Aanbevelingen voor Lesroosters

Op basis van onderzoek en best practices kunnen de volgende aanbevelingen worden gedaan voor het optimaliseren van lesroosters voor VMBO-leerlingen:

1. Flexibele Begin- en Eindtijden

• Uitstellen van Beginuren: Overweeg het uitstellen van de starttijd van de schooldag om beter aan te sluiten bij het circadiaanse ritme van adolescenten. Dit kan helpen om de energieniveaus en concentratie te verbeteren.
• Vermijden van Onnodige Vroege Lessen: Plan vakken die veel mentale inspanning vereisen, zoals wetenschap en wiskunde, voor de ochtend, terwijl praktische en creatieve vakken later op de dag kunnen worden ingepland.

2. Variatie in Lesuren

• Blokuren en Korte Lesblokken: Combineer blokuren met kortere lesblokken om de voordelen van beide schema’s te benutten. Blokuren kunnen worden gebruikt voor diepgaand onderzoek en projecten, terwijl kortere bloks zorgen voor variëteit en frequentere pauzes.
• Pauzes en Overgangen: Zorg voor voldoende pauzes en goed geplande overgangen tussen vakken om vermoeidheid te verminderen en de effectiviteit van de lessen te verbeteren.

3. Evaluatie en Aanpassing

• Regelmatige Evaluaties: Voer regelmatig evaluaties uit van het lesrooster en verzamel feedback van leerlingen en docenten over hun ervaringen met de lesroosters.
• Aanpassingen op Basis van Feedback: Gebruik de feedback om het lesrooster te optimaliseren en aan te passen aan de behoeften van de leerlingen. Dit kan helpen om problemen te identificeren en op te lossen die verband houden met specifieke tijden of vakken.

Voorbeelden van Succesvolle Lesroosters

Enkele scholen hebben met succes hun lesroosters aangepast om de leerprestaties en het welzijn van leerlingen te verbeteren:

1. Later Beginnen: Sommige scholen hebben de starttijd van de schooldag uitgesteld om beter aan te sluiten bij de natuurlijke ritmes van adolescenten. Dit heeft geleid tot verbeterde concentratie en hogere prestaties bij leerlingen.
2. Blokroosters: Onderwijsinstellingen die blokroosters hebben geïmplementeerd, hebben gerapporteerd dat dit de diepgang van het leren bevorderde en de overgangstijd tussen vakken verminderde.
3. Flexibele Schema’s: Scholen met flexibele lesroosters hebben meer tevredenheid en betere leerresultaten gezien door vakken te plannen op basis van de energieniveaus van leerlingen.

Conclusie

De keuze van lesuren heeft een aanzienlijke invloed op de leerprestaties en het welzijn van VMBO-leerlingen. Door lesroosters aan te passen aan de natuurlijke ritmes van leerlingen, te variëren in lesuren en regelmatig feedback te verzamelen, kunnen scholen een leeromgeving creëren die de concentratie, motivatie en prestaties van leerlingen bevordert. Het optimaliseren van de timing van lessen is een cruciale stap in het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het ondersteunen van de ontwikkeling van studenten.

Geraadpleegde bronnen

• Curcioa, G., M. Ferraraa, L. De Gennaroa. 2006. Sleep loss, Learning capacity and academic Performance, in Sleep Medicine Reviews, pp. 323-337 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1087079205001231
• Driessen, G., A. Claassen en F. Smit. 2010. Variatie in schooltijden. Een internationale literatuurstudie naar de effecten van verschillende invullingen van de schooldag, de schoolweek en het schooljaar. Nijmegen: ITS https://www.google.nl/?gws_rd=ssl#q=Variatie+in+schooltijden.+Een+internationale+literatuurstudie+naar+de+effecten+van+verschillende+invullingen+van+de+schooldag%2C+de+schoolweek+en+het+schooljaar.
• Owens, J. 2014. Insufficient Sleep in Adolescents and Young Adults: An Update on Causes and Consequences, in Pediatrics, 134, nr. 3, pp. 921-932 http://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2014/08/19/peds.2014-1696.full.pdf
• Skeldon, A., A. Phillips en D. van Dijk. 2017. The effects of self-selected lightdark cycles and social constraints on human sleep and circadian timing: a modeling approach, in Science Report. nr. 7, https://www.nature.com/articles/srep45158
• Scheerens, J. (Ed.), with contributions from J. Scheerens, M. Hendriks, H. Luyten, P. Sleegers en C. Glas. 2013. Productive time in education. A review of the effectiveness of teaching time at school, homework and extended time outside school hours. Enschede: Universiteit Twente. http://www.academia.edu/15580638/Productive_time_in_education._A_review_of_the_effectiveness_of_teaching_time_at_school_homework_and_extended_time_outside_school_hours
• Smit, F., G. Driessen en J. van Kuijk. 2015.Variatie in schooltijd en onderwijskwaliteit. Een internationale literatuurstudie naar effecten van verschillende invullingen van de onderwijstijd op de onderwijskwaliteit. Nijmegen: ITS https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/04/07/variatie-in-schooltijd-en-onderwijstijd
• Wolfson A. en M. Carskadon. 1998. Sleep Schedules and Daytime Functioning in Adolescents, in Child Development, 69, nr. 4, pp. 875-887 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9768476
• Van der Vinne, V. G. Zerbini, A. Siersema, A. Pieper, M. Merrow, R. Hut, T. Roenneberg T. Kantermann. 2015. Timing of Examinations Affects School Performance Differently in Early and Late Chronotypes, in Journal of Biological Rhythms, 30, nr. 1, pp 53–60. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25537752