Het effect van klappen in lettergrepen op foneembewustzijn bij jonge kinderen

Geplaatst op 29 mei 2024

Inleiding

Foneembewustzijn is een cruciale vaardigheid voor het leren lezen, waarbij kinderen leren om woorden op te splitsen in afzonderlijke klanken (fonemen). Deze vaardigheid is essentieel voor het ontwikkelen van leesvaardigheid bij jonge kinderen (National Reading Panel, 2000). Zonder een goed ontwikkelde foneembewustheid kunnen kinderen moeite hebben met het decoderen van woorden, wat hun algehele leesvaardigheid beïnvloedt.

Wat is foneembewustzijn?

Foneembewustzijn verwijst naar het vermogen om individuele klanken in woorden te herkennen en te manipuleren. Dit omvat vaardigheden zoals het opdelen van woorden in fonemen en het samenvoegen van fonemen tot woorden. Dit bewustzijn vormt de basis voor het leren lezen en spellen. Een kind dat goed ontwikkeld foneembewustzijn heeft, kan bijvoorbeeld de klanken in het woord 'kat' identificeren als /k/, /a/ en /t/. Deze vaardigheid helpt bij het begrijpen hoe letters en klanken samenwerken om woorden te vormen.

Het belang van foneembewustzijn

Foneembewustzijn is een van de sterkste voorspellers van succes in lezen en spellen. Kinderen met een goed ontwikkeld foneembewustzijn kunnen niet alleen beter lezen, maar ze kunnen ook beter spellen en schrijven. Het is dus essentieel dat deze vaardigheid al op jonge leeftijd wordt ontwikkeld. Onderzoek toont aan dat kinderen die vroeg fonemische vaardigheden ontwikkelen, later minder problemen ondervinden bij het leren lezen (Torgesen, Wagner, & Rashotte, 1994).

Het klappen van lettergrepen

Een veelgebruikte methode in kleutergroepen is het klappen van lettergrepen. Dit wordt gedaan door woorden in syllaben te verdelen en bij elke lettergreep een klap te geven. Hoewel deze methode vaak wordt toegepast, wijzen diverse onderzoeken erop dat het weinig bijdraagt aan de ontwikkeling van foneembewustzijn (Coyne, Kame’enui & Simmons, 2001; Ukrainetz et al., 2010). Het klappen van lettergrepen helpt kinderen weliswaar om woorden te segmenteren, maar richt zich niet specifiek op de kleinere, individuele klanken binnen die woorden.

Onderzoek naar de effectiviteit

Het National Reading Panel (2000) voerde een uitgebreide meta-analyse uit naar verschillende leesinterventies. Hun bevindingen suggereren dat het klappen van lettergrepen niet effectief is voor het ontwikkelen van foneembewustzijn. In plaats daarvan blijkt directe instructie in het opdelen en samenvoegen van fonemen effectiever te zijn. Dit betekent dat het belangrijk is om kinderen te leren hoe ze afzonderlijke klanken kunnen herkennen en combineren, in plaats van alleen maar te focussen op grotere eenheden zoals lettergrepen.

Bevindingen uit ander onderzoek

O’Connor, Jenkins en Slocum (1995) benadrukken eveneens het belang van fonemische instructie boven fonologische activiteiten zoals rijmen en lettergrepen klappen. Hun studie toont aan dat het kunnen manipuleren van fonemen cruciaal is voor het leren lezen. Zij ontdekten dat kinderen die specifieke instructies kregen in het manipuleren van fonemen significant beter presteerden in leesvaardigheid dan kinderen die alleen algemene fonologische oefeningen deden.

Effectieve strategieën voor foneembewustzijn

Er zijn verschillende strategieën die effectiever zijn gebleken voor het ontwikkelen van foneembewustzijn:

• Fonemisch segmenteren en blenden: Hierbij leren kinderen hoe ze woorden kunnen opdelen in individuele klanken en deze klanken weer kunnen samenvoegen tot woorden.
• Fonemische manipulatie: Dit omvat oefeningen waarbij kinderen leren klanken in woorden te vervangen, toe te voegen of te verwijderen om nieuwe woorden te vormen.
• Klank- en letterkoppelingen: Kinderen leren welke klanken bij welke letters horen, wat helpt bij het decoderen van geschreven woorden.

Implementatie in de klas

Leerkrachten kunnen verschillende activiteiten en spelletjes integreren in hun lessen om foneembewustzijn te bevorderen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Klankspelletjes: Spelletjes waarbij kinderen woorden moeten raden op basis van hun klanken.
• Rijmoefeningen: Activiteiten waarbij kinderen woorden moeten bedenken die rijmen.
• Klankenspel: Een spel waarbij kinderen klanken moeten identificeren en matchen met de juiste letters.

Conclusie

Het klappen van lettergrepen wordt weliswaar veel toegepast, maar het draagt niet significant bij aan de ontwikkeling van foneembewustzijn bij jonge kinderen. Instructies die gericht zijn op het herkennen en manipuleren van fonemen zijn veel effectiever. Onderwijsprofessionals zouden zich daarom meer moeten richten op deze fonemische vaardigheden om de leesontwikkeling van kinderen te bevorderen. Door gebruik te maken van bewezen effectieve strategieën, kunnen leerkrachten een solide basis leggen voor de leesvaardigheid van hun leerlingen.

Bronnen

• Coyne, M. D., Kame’enui, E. J., & Simmons, D. C. (2001). Prevention and intervention in beginning reading: Two complex systems. Learning Disabilities Research & Practice, 16(2), 62–73.
• National Reading Panel (2000). Teaching Children to Read: an evidence-based assessment of the scientific research literature on reading and its implications for reading instruction. Bethesda, MD: National Institute of Child Health and Human Development.
• O'Connor, R. E., Jenkins, J. R., & Slocum, A. (1995). Transfer among phonological tasks in kindergarten: Essential instructional content. Journal of Educational Psychology, 87(2), 202-217.
• Torgesen, J.K., Wagner, R.K., & Rashotte, C.A. (1994). Longitudinal studies of phonological processing and reading. Journal of Learning Disabilities, 27(5), 276-286.
• Ukrainetz, T.A., Nuspl, J.J., Wilkerson, K., & Beddes, S.R. (2010). The effects of syllable instruction on phonemic awareness in preschoolers. Early Childhood Research Quarterly, 26, 50-60.