De invloed van kwaliteitsbeleid op het lerend vermogen van scholen

Geplaatst op 22 augustus 2024

Veel scholen in het voortgezet onderwijs streven ernaar om een lerende organisatie te worden, waarbij het lerend vermogen van de organisatie centraal staat. Dit vermogen verwijst naar het vermogen van een school om zich voortdurend aan te passen en te verbeteren op basis van nieuwe inzichten. Hoewel het lijkt alsof een goed kwaliteitsbeleid hieraan bijdraagt, toont onderzoek geen direct bewijs voor deze relatie.

In plaats van alleen te vertrouwen op een kwaliteitssysteem, spelen cultuurkenmerken een cruciale rol bij het ontwikkelen van een lerende organisatie. Elementen zoals samenwerking tussen management en docenten, gedeelde visies, teamleren en systeemdenken zijn belangrijker dan alleen de implementatie van formele structuren.

Lerende Organisaties en Professionele Leergemeenschappen

Het concept van de lerende organisatie, zoals beschreven door Senge, benadrukt vijf disciplines: persoonlijke bekwaamheid, mentale modellen, gedeelde visie, teamleren en systeemdenken. Deze disciplines vormen de basis voor een lerende organisatie waarin medewerkers samen werken aan verbetering en innovatie. Echter, de praktijk in het onderwijs laat zien dat er meer nodig is dan deze theoretische kaders om scholen echt lerend te maken.

In de praktijk verschuift de focus in het onderwijs steeds meer naar professionele leergemeenschappen. Dit zijn groepen van onderwijzers die samenwerken om van en met elkaar te leren, en die gezamenlijk streven naar verbetering van het onderwijs. Deze leergemeenschappen blijken effectiever te zijn in het stimuleren van een cultuur van continue verbetering dan traditionele kwaliteitszorgsystemen.

Cultuur boven Structuur

Casestudies tonen aan dat scholen die succesvol zijn in het ontwikkelen van een lerende organisatie, vooral investeren in een ondersteunende cultuur. Ze zorgen voor een duidelijke structuur die samenwerking bevordert, geven tijd en ruimte voor experimenten, en bevorderen een cultuur waarin leren en verbeteren centraal staan. In deze context wordt kwaliteitsbeleid niet gezien als de motor van verandering, maar eerder als een ondersteunend element binnen een bredere cultuur van leren en ontwikkelen.

In conclusie, hoewel kwaliteitsbeleid belangrijk is, blijkt het lerend vermogen van scholen vooral afhankelijk te zijn van cultuurkenmerken zoals samenwerking, gedeelde visies en een focus op teamleren. Scholen die hierin investeren, hebben een grotere kans om zich succesvol te ontwikkelen tot lerende organisaties.

Literatuur

• Kuijk, J. van en Driessen, G. 2015. Ervaringen met het lerende organisatiemodel. Een (forse) steen in de vijver. Nijmegen: ITS
• Güthe, K. 1997. Indicatoren van schoolontwikkeling. Enschede: Universiteit Twente, Faculteit der Toegepaste Onderwijskunde,
• Ministerie van OCW. 1994 Kwaliteitszorg in primair en voortgezet onderwijs. Nota. TK, 24 248, nr.2 Vergaderjaar 1995-1995
• Ministerie van OCW. 2008. Kwaliteitsagenda Voortgezet Onderwijs. Tekenen voor Kwaliteit. Afspraken voor een beter voortgezet onderwijs 2008-2011. Den Haag: Ministerie van OCW.
• Oomen. C, Hooijdonk. M. van Smit, K. 2014. De lerende organisatie: Wat is het en hoe geef je er vorm aan? Resultaten van een onderzoek op twaalf Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs. Utrecht: Universiteit Utrecht, Onderwijsadvies & Training (COLUU)
• Senge, P.M. (1990). The fifth discipline: the art and practice of the learning. New York: Double Day Currency.
• Hofman, A., Steijn, B. en Hofman, R. 2013. Educational Governance: Strategie, ontwikkeling en effecten. Integratierapport. Groningen/Rotterdam: GION/EUR/Risbo.