Wat is sociaal emotionele ontwikkeling?

Op een buurtschool in Amerika gaat een negenjarige als een dolle tekeer. Hij gooit verf over schoolbanken, computers en printers en vernielt een auto op de parkeerplaats. De reden: een aantal klasgenoten noemde hem `baby' en hij wilde indruk op hen maken.

De ontwikkeling

Een waar gebeurd verhaal. Het gebeurde staat echter niet op zichzelf. Er is sprake van een algemene tendens. Kinderen van tegenwoordig kennen meer emotionele problemen dan voorgaande generaties. Steeds meer krantenberichten getuigen van een stijgend emotioneel onvermogen. Daarom moeten we er iets aan doen. Maar wáár moeten we iets aan doen? En wat moeten we er aan doen?

Daniel Goleman

Daniel Goleman, een deskundige op het gebied van emoties, weet wel wat er moet gebeuren. Kinderen moeten emotioneel intelligenter worden. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wat is emotionele intelligentie eigenlijk? Wat is het nut van emotionele vaardigheden? En hoe moeten we kinderen die vaardigheden bijbrengen? Over al deze vragen heeft Goleman een boek geschreven. Het boek heet: "Emotionele intelligentie" met als ondertitel: "emoties als sleutel tot succes". Over het bovenstaande boek gaat dit artikel. Omdat het onderwerp van het boek erg belangrijk is, zullen er nog enkele artikelen volgen. Dit artikel geeft een uitleg van de term emotionele intelligentie en een globaal overzicht van het boek van Goleman. In de komende artikelen wordt dieper ingegaan op enkele hoofdstukken uit emotionele intelligentie.

Wat is emotionele intelligentie?

Wanneer is iemand nu emotioneel intelligent?
Zo iemand bezit vaardigheden die gericht zijn op zichzelf en op de ander.
Goleman noemt enkele belangrijke kenmerken:

Impulsbeheersing

Het beheersen van allerlei opwellingen en impulsen. Dit is eigenlijk de basis voor het beheersen van de emoties. Elke emotie leidt namelijk tot een drang om iets te doen, tot een impuls. Wanneer je die drang om meteen iets te doen, kunt beheersen, regeer je dus over je gevoelens. Zo kun je voorkomen dat ze bezit van je nemen en je denken teveel beinvloeden of zelfs uitschakelen.
Iemand die na het stuklopen van een verkering in een shovel stapt en uit woede de woning van zijn ex-vriendin binnen rijdt, laat zich op dat moment vooral leiden door zijn emoties en niet zozeer door zijn verstand. Wat betreft het beheersen van zijn impulsen zou zo iemand nog heel wat moeten leren.

Doorzettingsvermogen

Je moet  vermogens hebben om jezelf te kunnen motiveren als het tegenzit.
Uit vele onderzoeken blijkt dat niet alleen de verstandelijke vermogens bepalen wat iemand kan bereiken in zijn leven. Heel belangrijk voor het bereiken van bepaalde doelen is het hebben van doorzettingsvermogen. Mensen die heel slim zijn, maar zichzelf niet aan kunnen sporen als het tegenzit, bereiken doorgaans minder dan anderen met minder verstand die zichzelf wél kunnen motiveren.

Emoties beheersen

Het is een belangrijke emotionele vaardigheid om je eigen stemmingen te beheersen en te kunnen voorkomen dat ontreddering je denkvermogen overmeestert.
Dit sluit nauw aan bij het beheersen van impulsen, waar het net al over ging.
Wanneer je vaststelt dat je in een bepaalde (vervelende) stemming bent, kun je pogingen ondernemen om die stemming te veranderen. Als je daar goed in slaagt, beheers je je emoties. Dat kan erg handig zijn.
Wanneer je bijvoorbeeld moe bent en je voelt je geprikkeld en humeurig, is het verstandig om extra alert te zijn op bepaalde gevoelens die de kop op kunnen steken. Er is in zo’n geval maar heel weinig nodig om erg kwaad te worden. Soms is een kind dat drie keer dezelfde vraag stelt al genoeg…
Het onderkennen en beheersen van emoties kan veel ruzies en problemen voorkomen.

Empathie

Een emotionele vaardigheid die gericht is op de ander is empathie. Deze term betekent dat je jezelf kunt verplaatsen in een ander. Dit vloeit voor een belangrijk deel voort uit de kennis van jezelf.  Als je je eigen gevoelsleven goed kent, weet je vaak veel over de gevoelens die andere mensen bezig kunnen houden. In het voorbeeld van daarnet zou bijvoorbeeld de echtgenoot aan kunnen voelen (invoelingsvermogen, empathie!) dat de ander moe en prikkelbaar is. Daar zou deze echtgenoot rekening mee kunnen houden. Zo kan ook het hebben van empathie veel moeilijkheden voorkomen.

Conclusie

Er is dus verschil tussen inzicht in jezelf en inzicht in de ander. Mensen die emotioneel intelligent zijn, hebben zowel het een als het ander. Maar bij inzicht alleen houdt het niet op. Je moet ook kunnen omgaan met jezelf en met de ander. Meestal vloeit het goed omgaan met jezelf vanzelf voort uit het inzicht hebben in het eigen gedrag. En zo is het ook bij het omgaan met de ander: Wanneer je weet wat de ander voelt en wat hem bezighoudt, kun je vaak ook goed met hem of haar omgaan.

Wat Goleman schrijft

Onze hersenen

In het boek van Daniel Goleman wordt allereerst ingegaan op de bouw van onze hersenen. Wie begrijpt hoe de hersenen werken, weet ook welke invloed zij hebben op onze stemmingen. Hieruit kunnen we ook veel leren over het vorm geven aan de emotionele gewoonten van onze kinderen.

De functie van emotionele intelligentie

Goed omgaan met de emoties van jezelf en van anderen is dus een belangrijke menselijke vaardigheid. Mensen die dat beheersen, zijn emotioneel intelligent.  Goleman gaat uitgebreid in op de voorsprong die emotioneel intelligente mensen hebben. Ook behandelt hij de nadelen van een gebrek aan deze vaardigheden.

Vorming is mogelijk

Ieder mens wordt geboren met een aantal erfelijke karaktereigenschappen. Het temperament en dus ook de emotionele vaardigheden liggen voor een gedeelte vast. Maar het is niet zo dat ze altijd hetzelfde blijven. Ook op het gebied van emotionele vaardigheden kunnen mensen veel leren en dus behoorlijk veranderen.

Tekorten

Wat zijn de gevaren als kinderen er niet in slagen om de belangrijke menselijke vaardigheden te leren? Hoe dragen de tekorten aan emotionele intelligentie bij aan depressies, eetstoornissen, geweld en drugsmisbruik? Ook deze belangrijke vragen beantwoordt Goleman in zijn boek.

Aan het werk

De schrijver besluit zijn boek met een pleidooi voor het aanleren van de sociale en emotionele vaardigheden aan kinderen.
Voor opvoeders is het erg belangrijk om kennis te hebben van bovenstaande dingen. Zij moeten weten wat voor rol de sociale vaardigheden in het leven van kinderen en volwassenen spelen. Vanuit die kennis kunnen zij gericht vorm geven aan de opvoeding van hun kinderen. Het lezen van het boek van Daniel Goleman legt een stevige basis voor die belangrijke kennis. Daarom is het boek de moeite van het lezen dubbel en dwars waard. Goleman beschrijft alles op een boeiende, vlotte wijze. (hij is niet voor niets naast psycholoog een succesvolle journalist) Hij onderbouwt zijn betoog met vele sprekende voorbeelden.   N.a.v. Emotionele intelligentie, Daniel Goleman isbn 90 254 2427 9