Het didactische werkvormen boek

>> Didactische werkvormen direct bestellen.

Hoe geef je onderwijs met maximaal effect? Door het kiezen van de juiste didactische werkvorm. Het didactische werkvormen boek van Jos Winkels en Piet Hoogeveen biedt een schat aan mogelijkheden om goed en afwisselend les te geven. In het boek staan maar liefst 250 werkvormen uitgewerkt.

Het didactische werkvormen boek bestaat uit twee delen. Deel 1 gaat over de theorie en de achtergrond. Deel 2 behandelt de didactische werkvormen. Deze elfde editie is geactualiseerd, oude werkvormen zijn vervangen door nieuwe en het theoretische gedeelte is iets ingekort. 

Deel 1. De theorie

Dit gedeelte gaat over didactisch handelen en differentiatie, didactische werkvormen en media. Daarna behandelt het activerende didactiek. Het effectief kiezen en inzetten van didactische werkvormen komt ook aan bod. Ik ga hier alleen in op activerende didactiek.

Activerende didactiek

Activerende didactiek vindt haar grondslag in het constructivisme. Dat wil zeggen: kinderen construeren kennis door nieuwe informatie te integreren met aanwezige kennis. Leren is een actief proces, waarbij de verantwoordelijkheid zoveel mogelijk bij de leerlingen ligt. Door activerende didactiek worden leerlingen zelfstandiger en leren ze effectiever. 

Drie veelgebruikte modellen die recht willen doen aan activerend lesgeven zijn:

• Leren in vijf dimensies (Marzano).
• Didactische routes.
• De piramide van Miller.

Leren in vijf dimensies

De vijf dimensies van Marzano zijn:

• Dimensie 1: motivatie.
• Dimensie 2: nieuwe kennis en vaardigheden verwerven en integreren. 
• Dimensie 3: kennis en vaardigheden verbreden en verdiepen.
• Dimensie 4: kennis en vaardigheden toepassen in betekenisvolle situaties.
• Dimensie 5: reflectie.

Didactische routes

Een didactische route is een reeks activiteiten die een leerling uitvoert om vooraf gestelde doelen te halen.  Activiteiten kunnen zijn: opnemen, openen, ervaren, bewerken, delen, verwerken, doen, maken, reflecteren en integreren. Je kunt hiermee verschillende routes ontwerpen: leerstofgerichte, leerlingegerichte en ervaringsgerichte routes. Kernvraag is telkens: in welke vorm giet ik deze activiteit?

De piramide van Miller

Miller heeft een piramide ontworpen, waarbij de onderste lagen de basis vormen voor de lagen erboven.  De lagen zijn – van onderen naar boven:

• Knows. Kennis. Dit is de onderste laag van de piramide.
• Knows how. Weten hoe. De leerling weet hoe hij de kennis moet toepassen. 
• Shows how. Laten zien. De leerling laat zien hoe hij de kennis toepast. 
• Does. Doen, de praktijk. Verworven kennis en vaardigheden toepassen in de praktijk. Dit is de top van de piramide. Het betekent dat je competent bent. 

Deel 2. De didactische werkvormen

Elke werkvorm wordt als volgt beschreven:

• Omschrijving. Algemene informatie over de werkvorm.
• Proces. Een stapsgewijze beschrijving van de uitvoering.
• Voorwaarden voor gebruik. Bij de meeste werkvormen staan de volgende acht voorwaarden beschreven:
  • Groepsgrootte
  • Tijdsduur
  • Docenttijd
  • Hulpmiddelen
  • Uitvoering
  • Leerlingactiviteit
  • Sterke kanten
  • Zwakke kanten
• Varianten. Bij een aantal werkvormen staan variaties genoemd.

De werkvormen zijn onderverdeeld in de volgende categorieën: 

• Instructievormen
• Interactievormen
• Opdrachtvormen
• Samenwerkingsvormen / Coöperatief leren
• Spelvormen

Instructievormen

Instructievormen zijn vooral geschikt voor:

• Het doorgeven van basale kennis of de uitleg van moeilijke onderwerpen, in korte tijd aan grote groepen.
• Het presenteren van een inleiding of verhaal, zodat de interesse wordt gewekt.
• Het samenvatten van veel leerstof.
• Het geven van richtlijnen voor taken.

Bij instructievormen is het van belang dat de leerkracht:

• Aansluit bij de voorkennis.
• De doelen en verwachtingen duidelijk maakt.
• De instructie helder opbouwt en concrete voorbeelden geeft.
• De uitleg afstemt op de interesse en het tempo van de kinderen.
• Afwisselt met stemgebruik, gebaren en goed gebruikmaakt van hulpmiddelen.

Interactievormen

Door interactievormen leren kinderen om:

• Te overleggen.
• Vragen te stellen
• Te luisteren naar anderen.
• Hun mening te verwoorden.

Opdrachtvormen

Opdrachtvormen zijn werkvormen die de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig uitvoeren. Bij deze werkvorm leren de leerlingen verbanden te leggen tussen basiskennis en de context. Het proces is belangrijk. Een goede opdracht geeft structuur, maar geeft wel ruimte voor een eigen planning en werkwijze. 

De opdrachtvormen zijn in drie groepen te verdelen:

• Werkvormen die gericht zijn op studeren of onderzoeken. Bijvoorbeeld:
  • Verzamelen van informatie, uit een krant, archief, interview.
  • Verkennen.
  • Experimenten.
• Werkvormen die gericht zijn op weergeven. Bijvoorbeeld:
  • Berichten; informatie geordend doorgeven.
  • Voordragen.
  •  Uiteenzetten.
• Werkvormen gericht op zelfstandig werken. Bijvoorbeeld:
  • Uitvoeren van een handeling.
  • Ontwerpen.
  • Maken van een werkstuk: een essay, een maquette, enz.

Samenwerkingsvormen en Coöperatief leren

Samenwerkend leren staat de laatste jaren in de belangstelling. Waarom?

• Samenwerken is een belangrijke vaardigheid in de maatschappij. 
• Samenwerkend leren leidt tot beter leren en een betere transfer naar nieuwe situaties. 
• Samenwerkend leren heeft een positief effect op de onderlinge verhoudingen in een klas, het welbevinden, de eigenwaarde en de sociale ondersteuning.
• Samenwerkend leren heeft een goede invloed op de motivatie: de zelfefficiëntie, de leerdoel oriëntatie en de intrinsieke motivatie. Simpel gezegd: ze gaan gerichter aan het werk.
• Samenwerkend leren biedt ruimte voor het ontwikkelen van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. 

Bij samenwerkend leren ligt het accent op de volgende vaardigheden:

• Goed en actief luisteren.
• Uitleg geven.
• Elkaar helpen.
• Elkaar vragen stellen.
• Samen beslissingen nemen.
• Respect voor de ander.
• Conflicten oplossen.
• Iedereen erbij betrekken en verantwoordelijk maken.
• Met en van elkaar leren door gestructureerd samenwerken.

Samenwerkend leren is geen synoniem van werken in groepen. Bij echt samenwerkend leren is sprake van: 

• Face-to-face interactie.
• Positieve onderlinge afhankelijkheid.
• Individuele aanspreekbaarheid.
• Samenwerkingsvaardigheden.
• Groepsprocessen.

Spelvormen

Er zijn verschillende soorten spelvormen:

• Leerspelen.
• Gestructureerde discussievormen.
• Rollenspelen.
• Dramatische werkvormen.
• Simulaties.

Het boek sluit af met een alfabetische lijst van alle werkvormen met het bladzijdenummer erachter. Bij elke werkvorm staat in een tabel aangegeven voor welk deel van de les hij specifiek geschikt is en waarbij hij verder bruikbaar is. 

Het didactische werkvormen boek is echt een must have voor (aanstormende) leerkrachten. Die moet je gewoon op de plank hebben staan. En gebruiken, natuurlijk. Daar wordt je onderwijs effectief én afwisselend van. Natuurlijk, elke nieuwe werkvorm vraagt een tijdsinvestering. Maar je repertoire groeit vanzelf. Dat is goed voor je leerlingen en voor jezelf. 

Bestellen

Jos Winkels en Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormen boek, 11e druk 2014, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, ISBN 978 90 232 5276 4, € 39, 95. Het boek is te bestellen via

Bestellen

Het boek Didactische werkvormen is te bestellen via: