Iedereen kan ergens heel goed in worden. Bevorder excellentie!

Docenten, maar ook ouders en werkgevers worstelen regelmatig met de vraag hoe ze jongeren beter kunnen motiveren.

• ‘Hoe ga ik om met leerlingen die tevreden zijn met die zes?’
• ‘Hoe krijg ik mijn kind van de bank af?’
• ‘Hoe creëer ik proactiviteit bij mijn jonge werknemers?’ 

Vragen die in schril contrast lijken te staan met beleidsdoelstellingen om excellentie te bevorderen en onze kenniseconomie een boost te geven.

Natuurlijk is het belangrijk voor de BV Nederland als jongeren het allerbeste uit zichzelf halen, maar ook voor henzelf is dat essentieel. Hoe nemen we leerlingen hierin goed mee? 

Andere kijk op talent

In Nederland denken we nogal statisch over talent. We zeggen bijvoorbeeld al snel:

• ‘je kan het of je kan het niet’;
• ‘je moet het in je hebben’.

Talent is echter geen statisch iets, maar gaat over leerpotentie. Het is kortom vooral de vraag wat je met die potentie dóet.

Tijdens de research voor ons nieuwe boek over uitblinken ‘Over de top’, gingen wij praten met jongeren die op jonge leeftijd in iets uitblinken. Van voetballen, gamen, goochelen tot wiskunde. Deze interviews hadden een rode draad. Bij allen werd op een gegeven moment duidelijk dat zij een bijzondere aanleg hadden waardoor ze zich een domein sneller eigen maakten.

Maar bovenal viel op hoeveel ze hadden getraind: maanden, jaren aaneen. Het was niemand komen aanwaaien. 

Het is feitelijk simpel te verklaren: Alles wat je vaker doet, ga je beter beheersen. Logisch, elke keer dat je iets oefent, vormen zich nieuwe verbindingen in je brein. En iedereen die doelgericht bezig is om de lat steeds ietsje hoger te leggen, en daarbij goed reflecteert op het proces, kan ver komen. Dat geldt temeer voor jongeren, wiens brein nog plastischer, veranderlijker, is dan dat van volwassenen. Ze maken sneller sprongen vooruit.

Willen we jongeren stimuleren tot betere schoolprestaties, dan is het cruciaal dat we ze dat vertellen. Maak ze bewust van de stappen vooruit die ze zetten, groot en klein. Zelf vinden ze die vaak ‘normaal’.

"Dus zonder nu alleen te willen drillen; het mag wel wat minder draaien om chillen"

What’s in it for me?

Maar stel dat je dit verhaal vertelt aan pakweg een Havo 2-klas. Zie je ze al kijken? Waarom zou ik ergens zo hard voor oefenen? Je moet namelijk hooggemotiveerd zijn om jezelf steeds te willen verbeteren. Het lijkt wel haaks te staan op de huidige jongerencultuur, waarin we tegen jongeren eerder zeggen dat je jeugd ‘de tijd van je leven’ is. Kortom genieten! 

Motivatie of drive is kortom een sleutelwoord. We weten dat jongeren nog niet zo ver vooruitdenken en dat hun puberbrein zich meer laat leiden door beloningen, emoties in het hier en nu. Daar zit een frictie. Het schoolsysteem, maar ook de arbeidsmarkt, gaat er beter beschouwd vanuit dat zij als autonome, zelfsturende mensen bewust hun eigen keuzes kunnen maken.

Veel jongeren weten echter nog helemaal nog niet wat ze willen, wat ze kunnen (en wat ze kunnen willen). Op de middelbare school niet, maar ook binnen hun vervolgopleidingen is die dieperliggende drive soms nog ver te zoeken. Ja, ze studeren dan misschien wel economie & recht, maar of dat ‘m wordt later? 

Voor onderwijsmensen is gebrek aan intrinsieke motivatie vaak moeilijk te verteren. Zij worden mede vanuit hun liefde voor je vak docent en willen vervolgens dat enthousiasme op jongere generaties overbrengen.

Hierdoor kunnen docenten vaak minder met leerlingen die meer extrinsiek gemotiveerd zijn; de types die voor de leraar werken, of de types die bijvoorbeeld manager willen worden, maakt niet uit in welke richting. Terwijl de wens om later goed te verdienen óók een goede drijfveer kan zijn om ver te komen. Als je maar…. Precies. 

Veiligheid

Het is belangrijk dat excelleren sociaal veiliger wordt gemaakt. Hersenwetenschapper Eveline Crone noemt het in het boek Over de top een denkfout dat jongeren zouden willen uitblinken en bij de top 10 of 20 procent horen:

‘Het gros wil bij de gemene deler horen. Dat is het lastige bij tieners: ze willen uniek zijn en vooral erbij horen. De terreinen waarop je sociale status omhoog kan gaan, liggen echter bijna nooit op het gebied van cognitie.’ 

Dit zien we terug in eigen onderzoek. Veel leerlingen zijn bezig met de vraag of het ok is om boven het maaiveld uit te steken en zijn bang voor jaloerse of afkeurende reacties. Hier ligt een taak voor scholen, met name in de onderbouw, om dit bespreekbaar en acceptabel te maken. 

Op elk niveau

• Vergrijzing.
• Internationale concurrentie.
• Overheidsschulden. 

Veel duidt erop dat jongeren het niet meer – zoals sinds de Tweede Wereldoorlog het geval was - automatisch beter gaan krijgen dan hun ouders. Dit gegeven (en veel meer) maakt het belangrijk dat ze zich optimaal ontwikkelen.

Het besef is dan ook in Nederland doorgedrongen dat we jongeren meer kunnen uitdagen het beste uit zichzelf te halen.

Internationale onderzoeken laten zien dat we in Nederland vooral bij de beste leerlingen potentie laten liggen.

Maar het draait om meer; het gaat er niet om dat enkele leerlingen uitblinken, maar om het besef dat elke leerling, op elk niveau, ergens heel goed in kan worden. We willen toch ook excellente kappers, loodgieters en bakkers?