Talenten herkennen en ontwikkelen: een hele uitdaging!

Er komen verschillende uitdagingen kijken bij het herkennen en het ontwikkelen van de talenten van leerlingen. Het begint bij de persoonskenmerken van de leerlingen zelf, die ingegeven zijn door hun karakter, onderliggende drijfveren, voorkeuren en interesses. Deze zijn  niet direct waarneembaar en worden vaak afgeleid van het gedrag van leerlingen, hun prestaties en alles wat zij in hun gedrag van zich laten horen en zien.

Wat hierin een belangrijke rol speelt, is onder andere de manier waarop zij met anderen communiceren en zichzelf presenteren. Denk hierbij aan het contact met vriendjes, leerkrachten en hun ouders, broers en zussen.  Dit bepaalt voor een belangrijk deel hoe leerlingen in hun gedrag door anderen worden ervaren. Dat is vervolgens weer van invloed op de persoonskenmerken en persoonlijke kwaliteiten die we aan hen toeschrijven. 

Persoonskenmerken

Het karakter van de leerkracht speelt eveneens een belangrijke rol in het herkennen van talenten. Welke eigenschappen door de leerkracht gezien en erkend worden, is namelijk voor een groot deel afhankelijk van de persoonskenmerken van de leerkracht zelf. Denk bijvoorbeeld aan een extraverte leerkracht die gemakkelijk contact maakt en graag veel aan het woord is. Gedrag van een leerling dat voorkomt uit dezelfde persoonlijke voorkeuren valt vaak eerder in positieve zin op dan gedrag van een leerling dat verder van de leerkracht afstaat.

Extraverte leerling

Het kan een hele kunst zijn om de kwaliteiten waarover je zelf van nature minder beschikt bij een ander te herkennen.  Zeker als de drijfveer die achter deze kwaliteit schuil gaat haaks staat op je eigen waarden, voorkeuren en karakter. Denk aan een leerling die van nature minder extravert en uitgesproken is. Het kind overdenkt de eventuele gevolgen van hetgeen hij of zij doet. Het kind observeert zijn klasgenoten voordat hij of zij met hen gaat samenspelen;, het is weloverwogen. Een persoon die er van nature vooral op gericht is om op de voorgrond te treden, stelt zichzelf waarschijnlijk minder afwachtend op. Het vraagt zelfkennis en een brede, objectieve blik om de andere kant van de medaille te zien, om gedragingen die tegenovergesteld zijn aan je eigen voorkeurgedrag  te herkennen en erkennen.

Het vermogen om bepaalde talenten te herkennen, vertelt daarom ook iets over hoe een ander (in deze context de leerkracht) en hoe deze persoon naar de wereld kijkt.

Een grote uitdaging in het herkennen en aanspreken van talenten van leerlingen ligt dan ook in het verder kijken dan het eigen referentiekader.

Dit vraagt om zelfinzicht: weten waar de eigen kwaliteiten, drijfveren, valkuilen en blinde vlekken liggen. Het gaat ook om het herkennen van talenten op zich. Want wat is eigenlijk een talent? Hebben we allemaal talenten of is dat alleen voor een selectieve groep mensen weggelegd? En hoe komen deze talenten in de praktijk, bijvoorbeeld in het klaslokaal, dan tot uiting? Talenten bij leerlingen herkennen doet dus ook een beroep op het waarnemen van gedrag en begrijpen welke talenten hier achter verscholen liggen. In onze optiek gaan we er vanuit dat iedereen over talenten beschikt. Te denken aan: goed kunnen samenwerken, goed zijn in sporten, je werk organiseren, creatief zijn of goed kunnen puzzelen. 

Uitgaan van talenten vraagt dan ook een objectief en breed beeld van een leerling.  Hier kunnen verschillende perspectieven ontstaan vanuit de leerkracht, de leerling zelf en bijvoorbeeld de ouders van het kind. Naast het gegeven dat ieder persoon een eigen referentiekader heeft, speelt ook context en de interactie een rol in de manier waarop een leerling zichzelf laat zien. Een talentenscan als objectiverend instrument en hulpmiddel – die een breed beeld geeft van de leerling vanuit onder andere persoonlijkheid, interesses en het sociaal-emotioneel welbevinden – kan hierin van toegevoegde waarde zijn. 

Aansluiten bij de intrinsieke motivatie van een leerling helpt om de talentontwikkeling van een leerling optimaal te faciliteren.

Aansluiten bij talenten en individuele kenmerken

Inzicht hebben in een leerling is een voorwaarde om zijn of haar persoonlijke kwaliteiten en intrinsieke motivatie te herkennen en erkennen. Om hier zo goed mogelijk bij aan te kunnen sluiten als het gaat om het stimuleren en ondersteunen van zijn of haar ontwikkeling. Denk bij dit inzicht aan een goed beeld van de manifeste kenmerken van een leerling, zoals zijn of haar manier van communiceren en presentatie. En daarnaast ook aan meer latente persoonlijke kenmerken, te denken aan zijn of haar persoonlijkheid, innerlijke drijfveren, intellectuele capaciteiten, intrinsieke motivatie, voorkeuren, affiniteiten en interesses. 

Vragen die daarmee gepaard gaan, kunnen zijn: heeft een leerling  behoefte aan structuur of kan het zelf goed structuur aanbrengen? Of is minder structuur het beste voor het kind zodat het creativiteit de vrije loop kan laten? Werkt het liever alleen of in groepjes? De antwoorden op deze vragen kunnen helpen om een leerling intrinsiek te motiveren om zijn of haar talenten te ontplooien. Daarnaast is het zelfbewustzijn van een leerling een belangrijke voorwaarde om zélf eigenaar te kunnen zijn van de eigen ontwikkeling. Dit is een voortdurend proces waarin de leerling zichzelf en zijn of haar kwaliteiten, drijfveren en interesses gedurende de levensloop steeds beter leert kennen. Op die manier kunnen keuzes gemaakt worden die het beste bij hem of haar passen.

Ergens talent voor hebben is helaas niet voldoende om ergens heel goed in te worden. Een kind kan  veel aanleg hebben voor voetbal, maar als het geen zin heeft om op het trainingsveld te staan, dan zal dit talent zich niet zo snel ontwikkelen.  Andersom, als je ergens een gemiddeld talent voor hebt maar wel enorm veel doorzettingsvermogen om het te trainen, dan kun je toch heel ver komen. De vraag is dus ook: welke hulpbronnen heb je als leerling in huis om je talenten verder te ontwikkelen?

Actief benaderen

In de praktijk betekent het dat je niet achterover kunt leunen op het moment dat je weet waar de talenten en drijfveren van een leerling liggen. Het aanspreken van eigenaarschap en zelfregie van leerlingen over de eigen ontwikkeling doet juist een beroep op een actieve en coachende rol van de leerkracht, ouders of andere begeleiders. Juist omdat kinderen zich zo snel ontwikkelen en nog zoveel te ontdekken hebben, is het belangrijk om leerlingen actief te volgen en nieuwe dingen te blijven aanreiken.

Dit als tegenhanger van de benadering om leerlingen onder het mom van ‘eigenaarschap’ helemaal los te laten. Bijvoorbeeld vanuit de overtuiging:  ‘als een kind geen zin heeft om te knutselen of te verven, dan doen we het ook niet’. Ongeacht of kinderen met een bepaald onderwerp in hun element zijn,  moeten ze ook kennis kunnen maken met nieuwe dingen. Anders kunnen ze natuurlijk ook niet ontdekken of ze het wel of niet leuk vinden.

Je moet kinderen nieuwe dingen blijven aanreiken.

‘Haakjes’

Eigenaarschap en persoonsgericht onderwijs is wat ons betreft geen reden om niet alles aan een leerling aan te bieden. Uitgaan van de unieke kenmerken van een leerling geeft echter wel aanknopingspunten om zijn of haar ontwikkeling positief te kunnen stimuleren. Ook geeft het handvatten om in de ondersteuning van een leerling de juiste randvoorwaarden te kunnen creëren, om zo het aanwezige ontwikkelpotentieel tot bloei te brengen. Dat kan in kleine dingen zitten, zoals de keuze om samen te werken of om op een opdracht zelfstandig te maken; of in de rol die een leerling voor zichzelf kiest in de samenwerking met klasgenoten. Dit stimuleert niet alleen de betrokkenheid van leerlingen en de motivatie om iets te leren, maar helpt ook om bewust te worden van de eigen talenten en voorkeuren. Het helpt de leerling om zijn of haar eigen keuzes te leren maken, puur door trouw te zijn aan zichzelf.