Maak je kwaliteitszorg levend!

Er zijn nogal wat besturen die een onvoldoende beoordeling krijgen van de inspectie op hun kwaliteitszorg. Dit betekent dat zij onvoldoende zicht hebben op de onderwijskwaliteit in de scholen. Hierdoor kunnen tal van problemen ontstaan. Besturen waar de kwaliteitszorg als onvoldoende beoordeeld is, hebben bijvoorbeeld een veel hoger ziekteverzuim onder docenten dan besturen die wel zicht hebben op de onderwijskwaliteit. In deze blog probeer ik op eenvoudige wijze uit te leggen wat kwaliteitszorg precies is en hoe je gezamenlijk toewerkt naar een goed functionerend stelsel van kwaliteitszorg.

Een duidelijke visie

Een onvoldoende op kwaliteitszorg ontstaat dikwijls doordat er onvoldoende visie is op het onderwijs in de school. Een voorbeeld is het taal-en rekenonderwijs: er zijn de laatste jaren grote zorgen omtrent de taal-en rekenvaardigheden van leerlingen. De kwaliteitszorg van taal en rekenen is vaak beperkt wat betekent dat er mogelijk wel interventies ter verbetering ingezet worden, maar dat vervolgens niet inzichtelijk gemaakt wordt wat daar de opbrengsten van zijn. Heel vaak komt dit doordat scholen geen duidelijke visie op rekenen en taal hebben. Hoe kun je immer sturen als er geen duidelijke ambitie met bijbehorende doelen is (Zie De Staat van het Onderwijs, 2022 voor de feiten omtrent kwaliteitszorg en taal/rekenen).

Wat is kwaliteitszorg en waarom is het belangrijk

Kwaliteitszorg betekent zorgen voor de hoogst mogelijke kwaliteit van het onderwijs. Dat zorgen doe je samen. Allereerst is een systeem nodig dat data produceert over de stand van zaken, maar de stap daarna, het interpreteren van data is zeker zo belangrijk. Een goed kwaliteitssysteem is zo ingericht dat het doorwerkt op de verschillende niveaus in de school.

Een kwaliteitszorgsysteem is zo ingericht dat strategische doelen op een heldere en doeltreffende manier via schoolplannen vertaald worden naar doelen die de teams zich stellen. Over deze doelen, de voortgang, dilemma’s tegenvallende resultaten, risico’s en kansen voeren mensen in de school gesprekken met elkaar. Aan de hand daarvan worden afspraken gemaakt die zorgen voor een verbetering van de onderwijskwaliteit. Het gaat erom dat sturing van het bestuur doorwerkt tot op het niveau van de uitvoerende teams en de leerlingen.

Kwaliteitssysteem

Voor kwaliteitszorg is het belangrijk om drie zaken meetbaar te maken:

1. De basiskwaliteit zoals omschreven in het onderzoekskader van de onderwijsinspectie;
2. De eigen ambitie van de school;
3. De wijze waarop de basiskwaliteit en de eigen ambitie gerealiseerd worden.

Deze drie uitgangspunten staan uitgewerkt in het strategisch beleidsplan dat door de bestuurder opgesteld wordt. De samenhangende vastlegging van het strategisch beleidsplan staat uitgewerkt in het schoolplan, de schoolgids, het jaarplan, een kalender, een vakwerkplan/bouwplan etc.

Om alle plannen heen is een systeem nodig dat inzichtelijk maakt in hoeverre de gestelde doelen gerealiseerd zijn en dat het ononderbroken ontwikkelproces van de leerlingen bewaakt.

Een kwaliteitssysteem helpt dus bij het grip krijgen op de onderwijskwaliteit. Voor de bestuurder is een kwaliteitssysteem een sturingsinstrument dat inzichtelijk maakt hoe de onderwijskwaliteit op de scholen eruitziet en waarmee gestuurd kan worden op verdere verbetering.

Wie doet wat?

Voor het inrichten van een kwaliteitssysteem is het dus belangrijk om een keuze te maken in meetinstrumenten die het primaire proces en de organisatie daaromheen (strategisch beleid, personeelsbeleid, financieel beleid, onderwijsorganisatie en inzet van middelen) inzichtelijk maken. Met behulp van deze gegevens gaat iedereen vanuit zijn eigen rol aan de slag om het onderwijs te verbeteren.
De bestuurder evalueert minimaal eenmaal per jaar de ambities en doelen uit het strategisch beleidsplan.

Analyses van tal van documenten zoals tevredenheidsonderzoeken, het jaarverslag en onderwijsresultaten geven input.

Samen met de schoolleider bekijkt de bestuurder de financiën, de onderwijsresultaten en het personeelsverloop. De schoolleider bekijkt met de docenten de onderwijsresultaten op vakgroepniveau, de tevredenheidsonderzoeken en het effect van bepaalde leerlijnen. De docent analyseert de opbrengsten van de toetsen, de vorderingen van de leerlingen op sociaal-emotioneel gebied en vergelijkt deze met collega’s die dezelfde vakken of vergelijkbare groepen hebben. Uiteindelijk werkt een goed kwaliteitssysteem door tot op het niveau van de leerling. Er is dan een sfeer ontstaan waarbij het normaal is om gelijkwaardige gesprekken op alle niveaus te voeren. En daar plukken de leerlingen de vruchten van!

Van kwaliteitszorg naar kwaliteitscultuur

In eerste instantie wil je als school met behulp van kwaliteitszorg laten zien dat je zegt wat je doet en doet wat je zegt. Maar uiteindelijk wil je natuurlijk zien dat de keuzes die de school gemaakt heeft de verwachtingen overtreffen en nog beter uitpakken voor de onderwijskwaliteit dan verwacht.
Het vaststellen van de kwaliteit met behulp van een systeem is de eerste stap, maar daarna is het vooral een kwestie van uitvoeren en niet te veel praten, behalve dan over hetgeen dat tot kwaliteitsverbetering leidt: het handelen in relatie tot het leerproces van de leerling en de onderwijskwaliteit.

Als in de school het gesprek doorlopend gaat over datgene wat geformuleerd is als doel, het resultaat en het verschil daartussen is een op ontwikkeling gerichte cultuur ontstaan (kwaliteitscultuur).

Kwaliteitszorg en kwaliteitscultuur kunnen nooit zonder elkaar. Zonder feiten bestaat het risico de verkeerde besluiten te nemen, zonder gesprek worden mensen in de organisatie niet betrokken en verbetert de onderwijskwaliteit onvoldoende. Kwaliteitszorg en kwaliteitscultuur dienen geïntegreerd te worden. Op die manier wordt kwaliteitszorg een factor van plezier omdat je als school weet wat je bereikt en wat niet. Ook wat je niet bereikt kan plezier opleveren omdat iedereen dan weet welke stappen in ieder geval niet gezet moeten worden.

Het creëren van een levende kwaliteitscultuur

Kwaliteitszorg wordt levend door toe te werken naar een cultuur die gericht is op ontwikkeling waardoor de cijfers tot leven komen.

Een grote valkuil van scholen die een onvoldoende hebben op kwaliteitszorg is dat ze op basis van feiten regels voorschrijven.

Heel vaak zijn dit regels waar niemand de logica van inziet en die de werklast verzwaren door het gebruik van protocollen en checklists. Scholen die vanuit regels sturen op de onderwijsopbrengsten hebben vaak onvoldoende zicht op de onderwijskwaliteit in de scholen omdat zijniet samen systematisch werken aan schoolverbetering in de zin van analyses maken, doelen formuleren en concrete verbeterplannen. Regels over het opbouwen en aansturen van onderwijskwaliteit zijn vaak alleen meegedeeld en zeker niet gedeeld.

Ga dus terug naar de basis en ga het gesprek voeren over gedeelde uitgangspunten en veronderstellingen met de leerling, de ouders en de docenten. Voor een school is het belangrijk iedereen te betrekken bij het verbeteren van de onderwijsresultaten.

Een aanpak die uitgaat van principes in plaats van regels werkt veel beter.

Schoolleiders en bestuurders die denken verbeteringen door te voeren vanuit hun eigen toren met behulp van regels zouden niet werkzaam mogen zijn in het onderwijs. Op deze scholen krijgen te veel leerlingen niet dat onderwijs aangeboden dat zij nodig hebben om verder te groeien. Terecht beoordeelt de onderwijsinspectie dat met een onvoldoende.