Modeling als leesstrategie: het verbeteren van leesprestaties door voorbeeldgedrag

Geplaatst op 13 augustus 2024

Leesstrategieën spelen een cruciale rol in het verbeteren van leesprestaties, vooral voor leerlingen die moeite hebben met het begrijpen en verwerken van teksten. Een effectieve benadering om deze strategieën te onderwijzen is modeling. Dit artikel onderzoekt de voordelen van modeling als leesstrategie en hoe het kan bijdragen aan het verbeteren van leesprestaties. We bieden een overzicht van hoe modeling werkt, de voordelen ervan, en praktische tips voor het effectief toepassen van deze techniek in de klas.

Wat is Modeling in Leesonderwijs?

Modeling, oftewel ‘modelleren’, verwijst naar de methode waarbij de leraar of een andere deskundige een leesstrategie of vaardigheid voordoet, zodat leerlingen deze strategie kunnen observeren en daarna zelf toepassen. Het is een directe manier van instructie waarbij de nadruk ligt op het tonen van hoe bepaalde taken worden uitgevoerd, zodat leerlingen een duidelijk voorbeeld hebben van wat er van hen verwacht wordt.

In het leesonderwijs betekent dit dat de leraar voorleest en hardop nadenkt over het leesproces, zodat leerlingen kunnen zien hoe de leraar nadenkt, problemen oplost en strategieën toepast tijdens het lezen. Modeling kan leerlingen helpen om abstracte leesstrategieën concreet en toepasbaar te maken.

De Voordelen van Modeling als Leesstrategie

Het gebruik van modeling in leesonderwijs biedt verschillende voordelen:

1. Concrete Voorbeelden: Modeling biedt leerlingen een duidelijk voorbeeld van hoe leesstrategieën in de praktijk worden toegepast. Dit maakt het gemakkelijker voor hen om deze strategieën zelf toe te passen.

2. Verbeterd Begrip: Door te laten zien hoe je een tekst analyseert en begrijpt, kunnen leerlingen een dieper begrip ontwikkelen van hoe ze zelf teksten moeten aanpakken en interpreteren.

3. Verhoogde Zelfvertrouwen: Leerlingen voelen zich vaak zelfverzekerder als ze zien dat een ervaren lezer een strategie succesvol toepast. Dit kan hen aanmoedigen om deze strategieën zelf te proberen.

4. Interactie en Feedback: Modeling biedt gelegenheid voor interactie en directe feedback. Leerlingen kunnen vragen stellen en ontvangen directe begeleiding tijdens het leren van nieuwe leesstrategieën.

Effectieve Methoden voor Modeling in Leesonderwijs

Er zijn verschillende manieren om modeling effectief toe te passen in leesonderwijs:

1. Hardop Denken

Een van de meest gebruikte technieken bij modeling is ‘hardop denken’. Hierbij leest de leraar een tekst voor en praat hardop over hun denkproces. Dit kan onder andere de volgende elementen omvatten:

• Voorspellingen Maken: Laat leerlingen zien hoe je voorspellingen doet over de inhoud van een tekst op basis van de titel, afbeeldingen of eerdere kennis.
• Vraagstellen: Demonstreer hoe je vragen stelt tijdens het lezen om het begrip te verdiepen en onduidelijkheden te verhelderen.
• Samenvatten: Toon aan hoe je de belangrijkste punten van een tekst samenvat en hoe je deze informatie in je eigen woorden herformuleert.

2. Gebruik van Voorbeeldteksten

Gebruik voorbeeldteksten om specifieke leesstrategieën te demonstreren. Dit kan door:

• Annoteren: Laat leerlingen zien hoe je aantekeningen maakt bij een tekst, zoals onderstrepen van sleutelwoorden of maken van marginaantekeningen.
• Markeren van Structuur: Demonstreer hoe je de structuur van een tekst markeert, zoals inleiding, kern en conclusie, en hoe je deze structuur helpt bij het begrijpen van de tekst.

3. Gedifferentieerde Modeling

Pas modeling aan op de verschillende behoeften en niveaus van leerlingen door:

• Gelaagd Modeling: Begin met eenvoudige leesstrategieën en bouw langzaam op naar complexere strategieën naarmate de leerlingen meer vaardigheid ontwikkelen.
• Individuele Aanpak: Geef gerichte modeling op basis van de specifieke behoeften van individuele leerlingen. Dit kan door extra ondersteuning te bieden aan leerlingen die extra hulp nodig hebben.

4. Interactieve Modeling

Maak gebruik van interactieve modeling om leerlingen actief te betrekken bij het leerproces:

• Gemeenschappelijk Lezen: Lees samen met de leerlingen en laat hen het lezen en denken over de tekst samen met jou uitvoeren. Dit bevordert actieve deelname en samenwerking.
• Begeleide Oefeningen: Laat leerlingen zelf een tekst lezen en pas vervolgens de strategieën toe die je hebt gemodelleerd. Geef directe feedback en begeleiding tijdens deze oefeningen.

Implementatie van Modeling in de Klas

Om modeling effectief te implementeren in de klas, zijn hier enkele praktische tips:

1. Plan en Voorbereid: Bereid je goed voor door te beslissen welke strategieën je gaat modeleren en welke teksten je gaat gebruiken. Zorg ervoor dat de teksten relevant zijn voor de leesdoelen van je leerlingen.

2. Bouw Stapsgewijs Op: Begin met eenvoudige technieken en bouw geleidelijk op naar meer complexe strategieën. Zorg ervoor dat leerlingen voldoende tijd hebben om elke techniek te begrijpen en te oefenen.

3. Observeer en Evalueer: Observeer hoe leerlingen de gemodelleerde strategieën toepassen en evalueer hun voortgang. Gebruik deze informatie om je instructie aan te passen en te verbeteren.

4. Feedback en Reflectie: Geef leerlingen constructieve feedback en moedig hen aan om na te denken over hun eigen gebruik van de gemodelleerde strategieën. Dit bevordert zelfreflectie en continue verbetering.

5. Creëer een Ondersteunende Omgeving: Zorg voor een ondersteunende leeromgeving waarin leerlingen zich comfortabel voelen om vragen te stellen en feedback te ontvangen. Dit bevordert een positieve leerervaring.

Voorbeeld van Modeling in Actie

Stel je voor dat je een leesles over het identificeren van hoofd- en bijzaken in een tekst hebt. Je begint met hardop denken terwijl je een tekst leest:

• Voorspelling: “Ik zie in de titel dat dit artikel waarschijnlijk over klimaatverandering gaat. Laten we kijken of dit klopt.”
• Vraagstellen: “Wat is de belangrijkste vraag die de auteur probeert te beantwoorden in dit artikel?”
• Samenvatting: “De belangrijkste punten van dit artikel zijn… De auteur legt uit dat… ”

Na deze modeling laat je leerlingen een vergelijkbare tekst lezen en gebruik je begeleide oefeningen om hen te helpen de strategieën toe te passen.

Conclusie

Modeling is een krachtige techniek in het leesonderwijs die leerlingen helpt om leesstrategieën effectief te leren en toe te passen. Door het demonstreren van hoe je denkt en handelt tijdens het lezen, kunnen leerlingen een duidelijk voorbeeld krijgen van hoe ze hun eigen leesvaardigheden kunnen verbeteren. Door methoden zoals hardop denken, het gebruik van voorbeeldteksten, gedifferentieerde en interactieve modeling, en door een ondersteunende leeromgeving te creëren, kunnen leraren de leesprestaties van hun leerlingen aanzienlijk verbeteren. Modeling biedt een concrete en toegankelijke manier om leerlingen te begeleiden naar succesvolle leesstrategieën en betere leesresultaten.

Geraadpleegde bronnen

• Bergh, H. van den (2009). Gemiddelden en varianties, het onderschatte belang van varianties geïllustreerd aan de hand van een studie naar het effect van leesstrategieën. Levende Talen Tijdschrift, 10(3), 3-11.
• Bimmel, P. (2001). Effects of reading strategy instruction in secondary education: A review of intervention studies. L1-Educational Studies in Language and literature, 1(3), 273-298.
• Bråten, I., Johansen R.-P. & Strømsø, H.I. (2017), Effects of different ways of introducing a reading task on intrinsic motivation and comprehension. Journal of Research in Reading, 40/1, 17-36.
• Cervetti, G. N., Wright, T. S. & Hwang, H. (2016). Conceptual coherence, comprehension, and vocabulary acquisition: A knowledge effect? Reading and Writing, 29(4), 761-779.
• Dignath, C., & Büttner, G. (2008). Components of fostering self-regulated learning among students. A meta-analysis on intervention studies at primary and secondary school level. Metacognition and Learning, 3(3), 231-264.
• Evers, J. & Hoeven, J. van der (2017, August). Effectiveness of researcher- and teacher-trained teachers in the domain of reading. Poster presented at the EARLI Conference, Tampere, Finland.
• Herrera, S. Truckenmiller, A.J., Foorman, B.R. (2016). Summary of20 years research on the effectiveness of adolescent literacy programs and practices. Washington DC: US Department of Education.
• Keehnen, T., Braaksma, M., & Boer, M. D. (2015). Leren door zien lezen: Observerend leren bij leesvaardigheid in 3-vwo. Levende Talen Tijdschrift, 16(1), 34-41.
• Moelands, F., Jongen, I., Van der Schoot, F. & Hemker, B., 2007. Balans over leesstrategieën in het primair onderwijs. Uitkomsten van de eerste peiling in 2005. PPON-reeks nummer: 35. Arnhem: Cito. Te vinden op (geraadpleegd: 1-11-2017): http://www.cito.nl/onderzoek%20en%20wetenschap/deelname_nat_onderzoek/ppon/balansen_rapporten.
• Roberts, G., Torgesen, J. K., Boardman, A., & Scammacca, N. (2008). Evidence‐based strategies for reading instruction of older students with learning disabilities. Learning Disabilities Research & Practice, 23(2), 63-69.
• Slavin, R.E. 2008. Cooperative Learning, Success for All, and Evidence-based Reform in education. Education et Diadactique, 2 (2). p. 149-157.
• Spörer, N., Brunstein, J. C., & Kieschke, U. L. F. (2009). Improving students’ reading comprehension skills: Effects of strategy instruction and reciprocal teaching. Learning and Instruction, 19(3), 272-286.

Meer weten?

• Voor een Nederlandse samenvatting en een toelichting bij het artikel van Cervetti en anderen (2016) en Bråten en anderen (2017), zie de publicatie Voor u gelezen 2017, die beschikbaar is op: www.kenniscentrumbegrijpendlezen.nl.
• Aanvullend op het bovenstaande antwoord blijken ook andere factoren van invloed op de groei in leesvaardigheid (tekstbegrip) in de basisschoolleeftijd. In de groepen 4-8 op de basisschool versterken woordenschatontwikkeling en begrijpend lezen elkaar. Kennisrotonde-vraag: Wat is de invloed van de Nederlandse taal – zowel thuistaal als schooltaal – op de woordenschatontwikkeling van leerlingen in groep 4-8? https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/cito-woordenschat/.