Observeren

Observeren is het (bewust) waarnemen van een persoon en het beschrijven van wat je ziet. Dat kunnen handelingen van bijvoorbeeld kinderen zijn, maar ook de houding, het gedrag, interacties tussen kinderen of gebeurtenissen. Observeren is een belangrijke vaardigheid, maar observeren kun je leren!  

Observeren in de klas is doelgericht, planmatig en moet zo objectief mogelijk gebeuren. Er is verschil tussen systematisch of gestructureerd en niet-systematisch of ongestructureerd observeren.

Bij gestructureerd observeren heeft de observator een vooraf vastgesteld doel voor ogen. Vaak met als doel om te beegrijpen waarom een kind bepaald gedrag vertoont. Doelen kunnen hierbij zijn: wat het probleemgedrag precies inhoudt, bij wie het voorkomt, op welk tijdstip, hoe vaak het voorkomt en wat voorafgaat aan of volgt op het probleemgedrag. Ongestructureerd observeren doen we de hele dag door; we nemen namelijk voortdurend waar, waardoor er hierbij geen vooraf vastgesteld doel is.

Ook is er onderscheid tussen participerend en niet-participerend observeren. De meeste observaties zijn participerend. Bij participerend observeren neemt de observator deel aan de situatie. Dit deelnemen kan op verschillende manieren plaatsvinden. Bijvoorbeeld een leerkracht observeert tijdens een les, terwijl het niet dezelfde activiteit doet, maar zich dus wel in de dezelfde situatie bevindt of de leerkracht neemt wel deel aan de actitviteit en observeert tegelijkertijd. Bij niet-participerend observeren is hij toeschouwer en bevindt hij zich niet in de situatie.

Er zijn verschillende methodieken om kinderen te observeren, zoals een logboek, een observatieschema, een tel- of duurmethode, een codeersysteem of een beoordelingsschaal. Welke methode je gebruikt, is afhankelijk van de vraagstelling. 

Een gerichte observatie vraagt een goede voorbereiding. De volgende punten moeten allemaal meegenomen worden in de voorbereiding:

• Met welk doel of waarom wordt geobserveerd?
• Op welk soort gedrag wordt gelet?
• Met welke methode kunnen de nodige gegevens verzameld worden?
• In welke situatie(s) wordt geobserveerd?
• Wie is de meest geschikte persoon om te observeren? Of wordt er een camera gebruikt?

Na de observatie is het zaak om de resultaten zo objectief mogelijk te interpreteren. Hierbij zijn belangrijke aandachtspunten:

• Conclusies moeten aantoonbaar zijn.
• Beschrijf concreet gedrag. 
• Vermijd woorden als vaak, erg en soms.
• Geef niet te snel een verklaring; zoek alternatieve verklaringen.
• Geef duidelijk aan wanneer het gaat om een eigen idee, mening of indruk.
• Ga na of eigen ervaringen van invloed kunnen zijn op de waarneming.
• Meet het gedrag en vermeld aantallen.

Boeken over observeren

en

Laatst geactualiseerd op 27 november 2023