Leraren leren omgaan met taal in de rekenles

Het verhogen van onderwijsopbrengsten staat hoog op de agenda van scholen. Om die bij rekenen te realiseren is het nodig de interactie in de reken-wiskundeles te verbeteren. Dit kan als er aandacht is voor de rekentaal: de taal die het voor leerlingen mogelijk maakt te communiceren over rekenen-wiskunde. In het project ‘Professionalisering binnen leergemeenschappen om talige ondersteuning in interactieve reken-wiskundelessen te realiseren’, kortweg het TRaP-project (Taal en Rekenen als Professie) gingen onderzoekers en leraren na hoe zij de aandacht voor de taal in de reken-wiskundeles gezamenlijk kunnen verbeteren.

In dit onderzoek is gewerkt met netwerken van leraren. Het werken met een dergelijk netwerk lijkt een professionaliseringsaanpak die op grotere schaal kan worden ingezet.

Netwerken van expertleraren

Dit project richt zich op twee gerelateerde onderwerpen die cruciaal zijn voor goed rekenonderwijs: interactief onderwijs en ondersteuning van de taal die nodig is om te leren rekenen. Daarom is het nodig dat leerlingen goed ondersteund worden door hun leraar bij het leren van de taal die nodig is om goed te leren rekenen. Het TRaP-project leerde dat expertleraren als rekencoördinatoren en taalcoördinatoren kunnen bijdragen aan het realiseren van taalondersteunend rekenonderwijs binnen hun scholen. Door te opereren in netwerken kon dit geoptimaliseerd worden. Een stappenplan dat samen met de expertleraren ontwikkeld is stelt hen in staat om andere leraren in hun team te helpen bij het realiseren van taalondersteunend rekenonderwijs. Dit stappenplan kan door iedere leraar worden gebruikt.

"Expertleraren kunnen als reken- en taalcoördinatoren goed bijdragen aan het realiseren van taalondersteunend rekenonderwijs binnen hun scholen."

Opbrengsten

Het project leverde een werkwijze voor leraren op die zij kunnen inzetten om de taal van de lessen uit de rekenmethode te doordenken. Deze werkwijze is vertaald naar een handelingsgericht stappenplan en op kaart gezet. Dit is de rekentaalkaart geworden. Het doel van het stappenplan is de leraar in vier stappen te ondersteunen in de voorbereiding op een opgave. De leraar die gebruikmaakt van het stappenplan doordenkt op die manier de rekeninhoud of het rekendoel van de activiteit en de taal die leerlingen nodig hebben om over de inhoud van gedachten te kunnen wisselen.

Mogelijkheden

Het werken met de rekentaalkaart maakt het mogelijk dat de leerkracht kan nagaan hoe het gestelde rekendoel gehaald kan worden. Hierbij is gedegen aandacht voor de benodigde taal. In navolging van het onderzoek van Jantien Smit duiden we dit ondersteunen aan als scaffolding, wat letterlijk betekent ‘in de steigers zetten’. Deze ondersteuning bouwt de leraar af als die niet langer nodig is.

Rekentaalkaart

De stappen die de leerkracht kan volgen in het voorbereiden van de rekenopgaven zijn op een kaart gezet. De stappen zijn:

1. Rekendoel – Bepaal het rekendoel van de opgave
2. Denkstappen – Ga na welke denkstappen leerlingen maken, in relatie tot:

• de context
• het model
• het formele rekenen

3. Taal – Ga na welke taal hiervoor nodig is en maak daarbij onderscheid in:

• dagelijkse woorden
• schooltaalwoorden
• vaktaalwoorden
• specifieke formuleringen

4. Scaffolding           

• Ondersteun deze taal gericht met scaffolding-strategieën, zoals:
• herformuleren van leerlinguitingen (gesproken of geschreven)
• verwijzen naar of herinneren aan de benodigde denkstappen
• verwijzen naar of herinneren aan specifieke woorden en formuleringen
• vragen om gesproken of geschreven taal te verbeteren
• correcte, voorbeeldmatige taaluitingen van leerlingen herhalen
• de kwaliteit van taaluitingen benoemen
• leerlingen vragen of aanmoedigen om zelfstandig de talige denkstappen te verwoorden

Ontwikkeling

Reken- en taalcoördinatoren blijken goed in staat te zijn om taalsteun in de eigen klas tot stand te brengen. Zij maakten een ontwikkeling door van bewustwording van het belang van taal in de reken-wiskundeles naar het systematisch aandacht besteden aan hoe leerlingen rekentaal ontwikkelen. Een van de leraren zei bijvoorbeeld na drie scholingsbijeenkomsten: “Ik probeer meer uit de leerlingen zelf te laten komen. Ik laat leerlingen elkaar meer helpen en aanvullen, waardoor ik tijdens de les kan verwijzen naar uitspraken van de leerlingen.” En na zes bijeenkomsten: “Ik denk vooraf meer bewust na over hoe ik de rekentaal kan verduidelijken.”

Activiteiten

Ook zagen de betrokken leraren kans de geboden ondersteuning te vertalen naar activiteiten binnen en met het eigen team, waarmee niet alleen zij deze kennis en vaardigheden hebben opgedaan, maar ook een aantal collega’s binnen de scholen. Dit proces zal het komende jaar worden voortgezet zodat alle leerlingen binnen de school er van kunnen profiteren.

Bronnen

• Keijzer, R., Bakker, A, & Smit, J. (2016). Leraren leren omgaan met taal in de rekenles. Universiteit Utrecht.
• Lieshout, E. C. D. M. van (2014). Ontwikkelingspaden voor rekenonderwijs. Verkregen op 09-06-2016 van https://wij-leren.nl/ontwikkelingspaden-voor-rekenonderwijs.php
• Mertens, N. (2016). Ontwikkeling en stagnatie van lerende netwerken. Verkregen op 09-06-2016, van https://wij-leren.nl/ontwikkeling-lerende-netwerken-plg.php
• Kerpel, A. (2015). Expliciete Directe Instructie - Tips en technieken voor een goede les. Verkregen op 09-06-2016 van https://wij-leren.nl/expliciete-directe-instructie-edi.php
• Bij dit artikel is gebruik gemaakt van het persbericht van het NRO.